Πέμπτη 14 Οκτωβρίου 2010

Σχήματα λόγου στον Κρητικό του Σολωμού


Έκοίταα, κι ήτανε μακριά ακόμη τα’ ακρογιάλι
Παρήχηση του «α»

«Αστροπελέκι μου καλό, για ξαναφέξε πάλι!»
Προσωποποίηση του αστροπελεκιού.
Αποστροφή στο Αστροπελέκι (ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται προς συγκεκριμένο πρόσωπο, σε προσωποποιημένο αντικείμενο ή σε αφηρημένη ιδέα).
Επανάληψη: ξαναφέξε πάλι

Σάββατο 2 Οκτωβρίου 2010

Τα 4 επίπεδα του χρόνου, όπως τα χωρίζει ο Ερ. Καψωμένος


Τα 4 επίπεδα του χρόνου, όπως τα χωρίζει ο Ερ. Καψωμένος στο σχολικό βιβλίο ( σελ. 287)

«Μέσα από την αφήγηση του κεντρικού επεισοδίου, ο ποιητής φροντίζει έντεχνα, με αφηγηματικές αναδρομές στο παρελθόν ( «αναλήψεις») και ανοίγματα στο μέλλον ( «προλήψεις»), να υφάνει ταυτόχρονα ολόκληρη την ιστορία του ήρωα, πριν και μετά το ναυάγιο […]
Έτσι ο μύθος αναπτύσσεται παράλληλα σε τέσσερα χρονικά επίπεδα.
1) Το πρώτο καλύπτει το χρόνο του ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας.
2) Το δεύτερο την προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη […]
3) Το τρίτο χρονικό επίπεδο είναι η ζωή του πρόσφυγα μετά το ναυάγιο και το χαμό της κόρης […]
4) Ένα τέταρτο επίπεδο συνιστά ο οραματισμός της έσχατης Κρίσης.»

Απόσπασμα 1[18]
Ανήκει όλο στο επίπεδο (1)

Απόσπασμα 2[19]
Στ. 1-4: (3)
Στ. 5-18: (4)

Απόσπασμα 3[20]
Όλο στο επίπεδο (1)

Απόσπασμα 4[21]
Στ.1-30: (1)
Στ. 31-36: (2)
Στ. 37-38 (1)

Απόσπασμα 5[22]
Στ. 1-4: (1)
Στ.5: (3)
Στ. 6: (2)
Στ. 7-14: (3)[1]
Στ.15-16: (2)
Στ.17-20: (2)
Στ. 21-τέλος: (1)[2]







[1] στ.11-12: Το όνειρο που βλέπει τον μεταφέρει στο επίπεδο (1), δεν παύει, πάντως, να είναι κάτι που ονειρεύεται κατά το χρον. επίπεδο (3)
[2] στ. 25-42: Οι άρσεις μέσα από τις οποίες «περιγράφει» τον «γλυκύτατο ηχό», μπορούν να θεωρηθούν πως ανήκουν στο επίπεδο (2).

Ο Πίτερ Μάκριτζ για το Διονύσιο Σολωμό 1


Ο Πίτερ Μάκριτζ για το Διονύσιο Σολωμό 1

Ένας από τους μελετητές του Σολωμού και ειδικότερα του Κρητικού είναι και ο Peter Macridge. Παρατίθενται σημειώσεις από το βιβλίο του «Διονύσιος Σολωμός» (εκδ. Καστανιώτης, 1995) με έμφαση σε θέματα που είναι βασικά για την κατανόηση του Κρητικού.

Οι σημειώσεις αυτές, χωρισμένες σε δύο μέρη, είναι:

1) Το πνευματικό υπόβαθρο του Δ. Σολωμού.

2) Σχετικά με τη χρονολογία των έργων του.

3) Λογοτεχνικές επιδράσεις στην ποίησή του και

4) Η επεξεργασία των κύριων θεμάτων του.

1. Το πνευματικό υπόβαθρο του Δ. Σολωμού.

Ο Σολωμός μελέτησε την περιορισμένη ελληνική λογοτεχνία που υπήρχε την εποχή εκείνη στη δημοτική. Αυτή περιλάμβανε:
α) βυζαντινά έμμετρα μυθιστορήματα του 14ου και 15ου αιώνα.
β) έργα της κρητικής λογοτεχνίας του 16ου και 17ου αιώνα ( π.χ. «Θυσία του Αβραάμ», «Ερωτόκριτος»)
γ) λαϊκά στιχουργήματα
δ) τα έργα του Βηλαρά και του Χριστόπουλου
ε) ελληνικά δημοτικά τραγούδια ( το 1824 κυκλοφορεί ο πρώτος τόμος της συλλογής του Κλοντ Φοριέλ )

Τρίτη 21 Σεπτεμβρίου 2010

Ο Πίτερ Μάκριτζ για τον Διονύσιο Σολωμό


Ο Πίτερ Μάκριτζ για τον Διονύσιο Σολωμό (2)

Σημειώσεις από το βιβλίο του «Διονύσιος Σολωμός « εστιασμένες στη διδασκαλία του Κρητικού

Η μορφολογία της ποίησης του Σολωμού.
1) Μέθοδος σύνθεσης.
Ενώ στα νεανικά του χρόνια ο Σολωμός είχε μια φοβερή ευκολία στη σύνθεση, αργότερα απορρίπτει τον αυθορμητισμό των πρώτων του ποιημάτων και προχωράει την ποιητική του δημιουργία αργά, με σκληρή δουλειά. Χαρακτηριστικό είναι πως, ενώ τον «Ύμνο» φαίνεται πως τον γράφει σε ένα μήνα, τους Ελεύθερους Πολιορκημένους τους δούλευε είκοσι ολόκληρα χρόνια!

Στις μεγάλες του συνθέσεις στοχεύει σε μια «οργανική» δομή, όπου κάθε μέλος θα εξαρτιόταν απ' όλα τα άλλα. Τέτοιο παράδειγμα ο Κρητικός, που είναι δομημένος κυκλικά και περιέχει πολλές εσωτερικές παραπομπές. Στο χειρόγραφο του Κρητικού έχει γράψει πέντε διαδοχικές εκδοχές ολόκληρου του ποιήματος, τη μία μετά την άλλη. Το πρώτο σχέδιο είναι σχεδόν όλο σε ιταλική πρόζα, ενώ κάθε διαδοχική εκδοχή περιέχει όλο και περισσότερο υλικό στα ελληνικά, ώσπου στην τελευταία γραφή ολόκληρο σχεδόν το ποίημα είναι γραμμένο στα ελληνικά.

Για τον Σολωμό η ιδέα ενός ποιήματος είναι η ψυχή του, που ο νους μπορεί να τη συλλάβει, αλλά που, βέβαια, δεν μπορεί να υπάρξει, αν δεν ενσωματωθεί σε κάποια γλωσσική μορφή. Η «ιδέα» ήταν κάτι θεϊκό που έπρεπε να το μεταλλάξει σε κάτι συγκεκριμένο, δίνοντάς του σώμα, επινοώντας, δηλαδή, ήρωες, σκηνές, γεγονότα, αφού αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να γίνει το «μεταφυσικό», «φυσικό». Ίσως η αίσθηση που είχε ο ποιητής πως καμιά υλική μορφή δεν μπορεί με επάρκεια να ενσωματώσει την ιδέα, να είναι αυτή που ευθύνεται για το γεγονός ότι δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει πολλά ποιήματα της ωριμότητάς του. « Η ικανότητα του νου να σκέφτεται», έγραψε, « είναι μεγαλύτερη από την ικανότητά του να μιλάει.».

Δ. Σολωμός "Ο Κρητικός" Ερωτήσεις ΚΕΕ

1. ΚΕΙΜΕΝΟ
Διονύσιος Σολωμός: Ο Κρητικός
(Νεοελληνική Λογοτεχνία Κατευθύνσεων, σσ. 17-27)
2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ
2.1. Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμματολογικά στοιχεία:
1.    Από ποια πραγματικά γεγονότα είναι εμπνευσμένο το ποίημα Ο Κρητικός;
2.    Ποια χαρακτηριστικά της Επτανησιακής Σχολής αναγνωρίζετε στον Κρητικό[1];
3.    Ποιες επιρροές από τη δημοτική ποίηση διακρίνετε στον Κρητικό;
4.    Ποιος ήταν ο αντίκτυπος της Επανάστασης του 1821 στο Σολωμό και πώς ενσωματώνεται στο συγκεκριμένο έργο;
5.    Πώς εκφράζεται η χριστιανική πίστη του Σολωμού στον Κρητικό;

2.2. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):
1.    Σε ποιο χώρο και χρόνο τοποθετείται η θαλασσινή περιπέτεια του Κρητικού;
2.    Να αναφέρετε τα πρόσωπα και το ρόλο τους στο ποίημα.
3.    Πώς επαληθεύεται, κατά την άποψη σας, η διαπίστωση ότι το ποίημα Ο Κρητικός είναι μια βαθιά λυρική σύνθεση[2];
4.    Πώς γίνεται στον Κρητικό η μετάβαση από το φυσικό τοπίο στο μη φυσικό (στ. 1-8 του 4ου μέρους);
5.    Να αναζητήσετε τις αντιθέσεις που υπάρχουν στο ποίημα (π.χ. φως - σκοτάδι) και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.
6.    Τι δηλώνει η επανάληψη της έννοιας «ησυχία» στο στίχο: «Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα» (στ. 3 του 3ου μέρους);
7.    Στους στίχους 7-14 (2ο μέρος) η φύση συνενώνεται με το πνεύμα. Πώς επιτυγχάνεται αυτό;
8.    Πώς λειτουργεί ο όρκος στο ποίημα (στ. 2-4 του 2ου μέρους);
9.    Ποια στοιχεία προσδίδουν αφηγηματικό χαρακτήρα στο ποίημα;
10.    Να σχολιάσετε τη λειτουργία των παρενθετικών στίχων.
11.    Ποιες εικόνες του ποιήματος προετοιμάζουν την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης;
12.    Πώς λειτουργεί, κατά την άποψη σας, η αντίθεση ανάμεσα στην «ομορφιά της φύσης» και το «θάνατο της κόρης» (στ. 45 κ.ε.);
13.    Πώς επιβεβαιώνεται στον Κρητικό η διαπίστωση ότι στην ποίηση του Σολωμού προβάλλεται η γυναικεία μορφή, η οποία περιβάλλεται από μυστήριο και πνευματικότητα;

Δ. Σολωμός ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ Γ. ΚΑΨΩΜΕΝΟΣ, Ερμηνευτικά κλειδιά στο Σολωμό


Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ
Άρση του ανταγωνισμού - θέση της ενότητας

   ΟΠΩΣ είναι γνωστό, ο «Κρητικός», στην εκδοτική μορφή που του έδωσε ό Πολυλάς, απαρτίζεται από 5 ενότητες, αριθμημένες (με το χέρι του ποιητή) από 18 ως 22. Κέντρο της αφήγησης, που γίνεται σε α΄ πρόσωπο, είναι το επεισόδιο που περιγράφει μια μοναδική εμπειρία του ήρωα, ενώ βρίσκεται ναυαγός μέσα στη θάλασσα και παλεύει να σώσει την αγαπημένη του και να σωθεί. Το επεισόδιο αυτό αποτελείται από τις ακόλουθες αφηγηματικές ενότητες: την πάλη του Κρητικού με τα κύματα μέσα στη νυχτερινή καταιγίδα (απόσπ. 18-20.2), την αναπάντεχη μεταβολή της φουρτούνας σε γαλήνη και το θαυμαστό όραμα της Φεγγαροντυμένης (20.3-22.4), τη διάχυση του «γλυκύτατου ήχου», που διαδέχεται την εμπειρία της Φεγγαροντυμένης και τείνει να αφομοιώσει τον ήρωα (22.5-55) και τέλος, την άφιξη στην ακρογιαλιά και την τραγική διαπίστωση ότι ή αγαπημένη, που κρατούσε στην αγκαλιά του, έχει πεθάνει (22.56-58). Μέσα από την αφήγηση του κεντρικού επεισοδίου, ο ποιητής φροντίζει έντεχνα, με αφηγηματικές αναδρομές στο παρελθόν («αναλήψεις») και ανοίγματα στο μέλλον («προλήψεις»), να υφάνει ταυτόχρονα ολόκληρη την ιστορία του ήρωα, και μετά το ναυάγιο, ως τη στιγμή της αφήγησης. «Έτσι ό μύθος αναπτύσσεται παράλληλα σε τέσσερα χρονικά επίπεδα. Το πρώτο καλύπτει το χρόνο του ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας. Το δεύτερο την προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη: αμέριμνα παιδικά και εφηβικά χρόνια (21.13-17, 22.25-35), συνειδητοποίηση της αρνητικής κατάστασης του σκλάβου μέσα από τη θέαση της φύσης (πόθος λευτεριάς: 22.36-42), αγώνες ενάντια στους Τούρκους (19.2-3, 22.6, 22.16-20), τελική ήττα, καταστροφή και εκπατρισμός (21.29-36). Το τρίτο χρονικό επίπεδο είναι ή ζωή του πρόσφυγα, μετά το ναυάγιο και το χαμό της κόρης: θλιβερή (ζητιανιά -νυχτερινοί εφιάλτες: 22.7-13), αλλά και χαρισματική (κατάσταση αλληλεγγύης: 22.5-8, «σφραγίδα δωρεάς»: 22.3-4, 22.14). «Ένα τέταρτο χρονικό επίπεδο συνιστά ο οραματισμός της έσχατης Κρίσης, όπου ό ήρωας ελπίζει να ξανασμίξει για πάντα με την αγαπημένη του (19.5-18).

Δ. Σολωμού "Ο Κρητικός" Βιβλίο του καθηγητή


2.5. Θέματα του Κειμένου: Παρατηρήσεις και Σχόλια
2.5.1. Για την 1η Αφηγηματική Ενότητα (1 [18.] 3 [20.], στ. 2)

1. [Οι δυο αρχικές αράδες με τελείες που εμφανίζονται στην έκδοση του Πολυλά δηλώνουν την ύπαρξη δυο προβληματικών στίχων της τελευταίας συνθετικής καταγραφής:]
Δεν έπλεε το 'να χέρι πλια και τ’ άλλο μ’ αποσταίνει
[και (;) τη γλυκιά την κορασιά *** δεν βασταίνει.

2. Αρχή του 1 [18.]:  Σε κάποιο σημείο -ίσως στην αρχή του 18ου μέρους [1]- θα έπρεπε να υπάρχει ρητή αναφορά στο ναυάγιο. Π. Μάκριτζ, ό.π., σ. 145.

3. Γενικά για το 1 [18.]: Η μάνητα των φυσικών δυνάμεων δεν ξεσπά παρά μονάχα στην ψυχή του ήρωος. [...] Το ναυάγιο δεν περιγράφεται μέσα στο ποίημα. Και τούτο όχι διότι το ποίημα είναι αποσπασματικό ή διότι του λείπει η αρχή. Το ναυάγιο δεν είναι κάτι που συνέβη. Είναι ένα Γεγονός της ψυχής, μια αιτία που ρίχνει την ψυχή στα ορθάνοιχτα σαγόνια των σκοτεινών δυνάμεων που μέσα της κρύβει...
Σ. Ροζάνης, [Σπουδή στον Σολωμό] Το Όραμα της Καταστροφής, Αθ.: Δωδώνη, 1978 ~ Ιδ., Σπουδές στον Διονύσιο Σολωμό, ό.π., σσ. 63-111:102.

4. Στ. 1 του 1 [18.]: Ο πρώτος στίχος του Κρητικού [...] μας υποχρεώνει με πρώτη ματιά σε μερικές ποσοτικές παρατηρήσεις· οι δεκαέξι γραμματικές συλλαβές περιέχουν οκτώ άλφα. Το άλφα είναι το μακρύτερο σε διάρκεια φωνήεν της ελληνικής λαλιάς. Ο ποιητής αυστηρώς υποταγμένος στους νόμους της στιχουργίας σαφώς συνιζάνει σε μία μετρική συλλαβή τα δύο άλφα του εκοίταα. Αφήνει όμως να λειτουργήσει η χασμωδία στη συνάντηση δύο, πάλι άλφα: μακριά ακόμη. Έτσι στην αρχή του στίχου υπάρχει μια πύκνωση διαρκείας και στη μέση μια αραίωση που κάνει μεγαλύτερη τη διάρκεια. Το πλέον ενδιαφέρον στοιχείο όμως είναι πως θεωρητικά μεταξύ του μακριά και του ακόμη πρέπει να υπάρξει η παραδοσιακή τομή του δεκαπεντασύλλαβου.
[...] Αντίθετα η λογική τομή του στίχου είναι μετά το εκοίταα. Όταν όμως σταματήσουμε απαγγέλλοντας εκεί, τα δύο άλφα της λέξης ακούγονται αραιά σαν χασμωδία: εκοίταα. Μια ακόμη παρατήρηση: προς το τέλος του στίχου η έκθλιψη του όμικρον από το άρθρο, τ’ ακρογιάλι, δεν είναι τυχαία. Ενώ κάλλιστα δηλαδή θα μπορούσε να έχει αφήσει ολόκληρο το το και να δημιουργήσει μεγαλύτερη διάρκεια με τη συνίζηση το ακρογιάλι, επιζητεί τη μουσική συγκοπή, άρα μια συντόμευση του ρυθμού.
Σύνθεση. Στο στίχο ομιλεί ο Κρητικός· αν ισχύει ό,τι ποσοτικά διαπίστωσα, ο στίχος με την τομή διαβάζεται:
Εκοίταα II κι ήτανε μακριά ακόμη τ’ ακρογιάλι.
Στο πρώτο ημιστίχιο το υποκείμενο που αφηγείται ορίζει αισθητηριακά το αντικείμενο της ενέργειας του. Τα οκτώ άλφα καθορίζουν την μακρά απόσταση, η τομή βαθαίνει ακόμη πιο πολύ την απόσταση που χωρίζει το δρων υποκείμενο από το προσδοκώμενο ακρογιάλι. Μετά την τομή, το ήτανε αυτονόμως μουσικά λειτουργώντας ακούγεται σαν δάχτυλος και επιτείνει την αίσθηση της απόστασης.
Η χασμωδία μεταξύ όγδοης και ένατης συλλαβής που καταργεί την αναμενόμενη, ρυθμικά συνήθη τομή, όταν μάλιστα το χάσμα ορίζεται από δύο όχθες άλφα μακριά και ακόμη, δίνει την εντύπωση ενός αγεφύρωτου κενού. Παρόλα αυτά η έκθλιψη στο τ’ ακρογιάλι δημιουργεί μια ψευδαίσθηση πλησιάσματος.
Αν ο ποιητής, όπως υποθέτω, θέλει να υποβάλει στον αναγνώστη την εντύπωση πως ο Κρητικός κολυμπώντας αισθάνεται το μάταιο της προσπάθειάς του, αλλά ταυτόχρονα συντηρεί την ελπίδα της σωτηρίας, δόμησε το στίχο σε δύο άνισα ημιστίχια, στο πρώτο έβαλε μόνο το υποκείμενο που μιλεί να παρατηρεί και στο δεύτερο το εμπειρικό αποτέλεσμα της παρατήρησης του: την απόσταση που το χωρίζει από το σκοπό του. Μόνο που καθώς κολυμπά, μια βυθιζόμενος, μια ανερχόμενος (την αίσθηση αυτή υποβάλλει το εκοίταα και ύστερα το ήτανε), μια βλέπει ορίζοντα, άρα και το μακρινό ακρογιάλι, και μια χάνει τον ορίζοντα (την αίσθηση αυτή υποβάλλει η χασμωδία μακριά ακόμη και τ’ ακρογιάλι).
Έτσι η εμπειρική εικόνα χώρου έγινε ποιητική, ηχητική εικόνα και η ηχητική εικόνα υπέβαλε την αίσθηση της απόστασης.
Κώστας Γεωργουσόπουλος, «Ο Ήχος της Κίνησης στη Στιχουργία του Σολωμού»: Η Λέξη, αρ. 142 [αφιέρωμα] (Νοέμβρης-Δεκέμβρης '97), σσ. 663-667: 664-665.

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΙΤΣΑΝΗ Δ. Σολωμού "Ο Κρητικός"


ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΙΤΣΑΝΗ[1]
«Ο Κρητικός» του Διονυσίου Σολωμού: Ερμηνευτική Προσέγγιση και Διδακτικές Προτάσεις2

Ι. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ι. 1. ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ3

Με τη διδασκαλία του Κρητικού επιδιώκεται:
       Να γνωρίσουν οι μαθητές βαθύτερα το έργο του Σολωμού μέσα από ένα αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του.
       Να το εντάξουν στο συνολικό έργο του Σολωμού και στην παραγωγή της Επτανησιακής Σχολής.
       Να συζητήσουν το θέμα της «αποσπασματικότητας» του σολωμικού έργου γενικότερα και ειδικότερα του συγκεκριμένου έργου.
       Να αντιληφθούν το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσονται τα συμβάντα της ποιητικής αφήγησης.
       Να κατανοήσουν σε ρεαλιστικό, ιστορικό, φιλοσοφικό και μεταφυσικό επίπεδο ερμηνείας τον τραγικό αγώνα ενός ανθρώπου να πετύχει το στόχο του μέσα από δοκιμασίες.

1.2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΕΞΩΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Ι.2.1. Τετράδιο Ζακύνθου, αρ. 11

Η γραφή του Κρητικού ξεκίνησε το 1833 και σταμάτησε το 1834. Επομένως το έργο σφραγίζει την πρώτη πενταετία της κερκυραϊκής περιόδου, μιας ήρεμης περιόδου· «είναι γλυκό μέσα στην ησυχία του μικρού σου δωματίου να φανερώνεις ό,τι μέσα λέει η καρδιά», γράφει ο ίδιος ο ποιητής4, και ανοίγει τη δεύτερη πενταετία της μεγάλης κρίσης, η οποία με το γεγονός της περίφημης δίκης κατά του ετεροθαλούς αδελφού του, Ιωάννη Λεονταράκη, δημιούργησε πολλαπλά ψυχικά τραύματα και άφησε για πολλά χρόνια το Σολωμό σχεδόν σε ποιητική αφωνία5.
Ο Κρητικός μαζί με τους Ελεύθερους Πολιορκημένους και τον Πόρφυρα αποτελούν τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της ώριμης περιόδου. Με τον Κρητικό θα μπει σε μια περίοδο υψηλών εμπνεύσεων και πραγματοποιήσεων. Σύμφωνα με την άποψη του Λ. Πολίτη, το ποίημα είναι σαν μια εξομολόγηση του ποιητικού ανθρώπου και μας δίνει μια καινούρια αίσθηση του λυρικού παρόμοια με εκείνη που αποκάλυπταν ταυτόχρονα άλλοι ευρωπαίοι ποιητές. Παράλληλα, το ποίημα αποτελεί μια διείσδυση προς τις ρίζες της εθνότητας, προς μια βαθύτερη συνείδηση του νεοελληνικού λυρικού λόγου6.
Το χειρόγραφο που μας έχει σώσει το έργο είναι ένα Τετράδιο της Τεκτονικής Στοάς Ζακύνθου (σήμερα στο Μουσείο Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων) αρ. 11. Είναι ένα τετράδιο μεγάλου σχήματος (31X20,5 εκ.), με 50 φύλλα, 27 από τα οποία καταλαμβάνει ο Κρητικός. Είναι σημαντικό ότι ολόκληρη η σύνθεση βρίσκεται σε ένα τετράδιο, σε αντίθεση πχ. με τους Ελεύθερους Πολιορκημένους και τον Πορφυρά, που έχουν σωθεί σε μεμονωμένα φύλλα. Μάλιστα «έχουμε μια συγκινητική εμπειρία· είναι σαν να μπαίνουμε στο εργαστήρι του ποιητή και να τον παρακολουθούμε επάνω στη στιγμή της δημιουργίας»7. Στο χειρόγραφο περιέχονται στίχοι, σχεδιάσματα και στοχασμοί του ποιητή στα ιταλικά, πολύτιμα υλικά που δείχνουν τη συνθετική γραμμή, τη δομή του ποιήματος.
Ήδη από το 1859 ο μαθητής του Σολωμού Ιάκωβος Πολυλάς από τα ακατάστατα χειρόγραφα του ποιητή εξέδωσε τα Ευρισκόμενα8 - ο Κρητικός αποτελείται από πέντε μέρη, που φέρουν αρίθμηση από το χέρι του Σολωμού, 18, 19, 20, 21, 22, γεγονός που ώθησε τον Πολυλά να σημειώσει: «Ως είναι φανερόν από την αρχή τούτου του Αποσπάσματος, αυτό ήταν συνέχεια Ποιήματος, του οποίου ο μακαρίτης είχε συνθέσει, ή τουλάχιστον σχεδιάσει, τα 17 πρώτα κεφάλαια. Από αυτά δεν ευρίσκεται ίχνος εις τα σωζόμενα κεφάλαια»9.

Ι.2.2. Το πρόβλημα της «αποσπασματικότητας» του Κρητικού

Η εσωτερική δομή του Κρητικού έχει εξεταστεί αναλυτικά από δύο καταξιωμένους φιλολόγους, το Λίνο Πολίτη το 1970 και το Δ. Μαρωνίτη το 1975. Μάλιστα αυτοί είχαν το πλεονέκτημα απέναντι σε παλιότερους μελετητές - όπως ο Γ. Αποστολάκης και ο Φάνης Μιχαλόπουλος - να έχουν στη διάθεσή τους το κείμενο του Σολωμού, όχι απλώς του Πολυλά, από αυτοψία ή φωτοτυπία του αυτόγραφου χειρογράφου Ζακύνθου του Σολωμού, αρ. 11.
Οπωσδήποτε η δομή του Κρητικού παρουσιάζει εξωτερικά προβλήματα, που έχουν μείνει εκκρεμή ή αφανή, με κυριότερο το θέμα της αρίθμησης των αποσπασμάτων10.
Η άποψη του Λ. Πολίτη είναι ότι ο Κρητικός δεν είναι απόσπασμα, παρά ποίημα ολοκληρωμένο με αρχή, μέση και τέλος. Πιστεύει ότι δεν είναι αποσπάσματα (δηλαδή κομμάτια αποσπασμένα τυχαία από ένα συντελεσμένο όλο, όπως πχ. τα αποσπάσματα της Σαπφώς), αλλά «λυρικές ενότητες», «λυρικά επεισόδια αυτοτελή», τα οποία ο Σολωμός είχε πρόθεση να εντάξει σε μεγαλύτερο επικολυρικό σύνθεμα11.
Ο Δ. Μαρωνίτης προσθέτει σ’ αυτό ότι πρόκειται για λυρικό λόγο με εσωτερική συνοχή, που δεν την επηρεάζει καθόλου η απουσία ευρύτερου επικολυρικού στοιχείου, πράγμα το οποίο άφησε αδιάφορο τον ποιητή, γι’ αυτό και δεν το πραγματοποίησε12.
Εξάλλου, προσπάθεια ανακεφαλαίωσης και ταξινόμησης σε τρεις κατηγορίες των ερμηνειών που κυκλοφόρησαν για τον αποσπασματικό Σολωμό επιχείρησε ο Ε. Κριαράς· διακρίνει κοινωνικο-ιστορικές, ψυχολογικές και καλλιτεχνικές συνθήκες, ως παράλληλες εξηγήσεις του σολωμικού παράδοξου. Σ’ αυτό το σύμπλεγμα τοποθετεί τις τόσο διαφορετικές και αποκλίνουσες μεταξύ τους απόψεις του Παλαμά (συνθετική αδυναμία του ποιητή), του Βάρναλη (η δύναμη του, ηθική, πνευματική, δημιουργική ήτανε κατώτερη από τη φιλοδοξία του), αλλά και της μεταγενέστερης κριτικής11.
Τολμηρή απάντηση στο ερώτημα αυτό επιχείρησαν και ο Louis Coutelle, στη διδακτορική διατριβή του το 196914, και πολύ πιο ολοκληρωμένα και πειστικά η Ελένη Τσαντσάνογλου, η οποία προτείνει ότι ο Κρητικός θα αποτελούσε τμήμα μιας μεγάλης σύνθεσης 1000 περίπου στίχων, που θα περιλάμβανε άλλα γνωστά ποιήματα του Σολωμού, τέσσερα σατιρικά (Η Τρίχα, Δεύτερο Όνειρο, Ο Φουρκισμένος, Η μετατόπιση του αγάλματος του Μαίτλαντ) και τέσσερα λυρικά (Το όραμα του Λάμπρου [= το απόσπ. 25 του Λάμπρου], Ο Φυλακισμένος, ο Κρητικός, Η Φαρμακωμένη στον Άδη)15. Συναρτά μάλιστα την αρίθμηση των ενοτήτων του Κρητικού με την αρίθμηση των ενοτήτων της Τρίχας και της Φαρμακωμένης στον Άδη κ.ά.16