Καβάφης, Γιώργος Χαλάτσης

Η διαρκής αναζήτηση της ελληνικής ταυτότητας

στα έργα του Κωνσταντίνου Καβάφη

και Δημήτρη Δημητριάδη

Γιώργος Χαλάτσης

  

  Όλο το κείμενο στον παρακάτω δεσμό:

    ΚΑΒΑΦΗΣ, Γιώργος Χαλάτσης

   

Στο παρόν κείμενο θα γίνει η παράλληλη παρουσίαση δύο έργων του Κωνσταντίνου Καβάφη και του Δημήτρη Δημητριάδη, έργα με πρόδηλη σχέση, είτε επειδή έχουν τον ίδιο τίτλο, είτε επειδή τα πρόσωπα που παρουσιάζονται σε αυτά έχουν το ίδιο όνομα^[1]. Θα εξετάσω τον τρόπο με τον οποίο οι δυο συγγραφείς έχουν προσεγγίσει το θέμα της ρευστότητας της σύγχρονης ταυτότητας, τόσο της ατομικής όσο και της εθνικής, κάτι που είναι εν γενεί χαρακτηριστικό της ύστατης νεοτερικής εποχής^[2].

   Στην ανακοίνωση μου πρώτα θα διαβάσω παράλληλα το θεατρικό έργο του Δημητριάδη «Η αρχή της ζωής» και το ποίημα του Καβάφη «Ο Δαρείος». Πρέπει να σημειωθεί πως ένα από τα βασικά πρόσωπα της «Αρχής της Ζωής» ονομάζεται Δαρείος Φερνάζης, και είναι όνομα εμπνευσμένο από το ποίημα του Καβάφη. Κατόπιν θα διαβάσω παράλληλα την «Ιθάκη» του Καβάφη, με το τρίπτυχο μονολόγων «Ομηριάδα» του Δημητριάδη, έργα που έχουν για κοινή αφετηρία το ομηρικό έπος Οδύσσεια. Το δεύτερο μέρος της «Ομηριάδας» του Δημητριάδη, μάλιστα, έχει το ίδιο τίτλο με τον ποίημα του Καβάφη. Ο τρόπος με τον οποίο οι δύο ποιητές αλλά κυρίως ο Δημητριάδης ξαναδιαβάζουν το έργο του Ομήρου θα δούμε πως πραγματικά ξαφνίαζει^[3].

   Η συγγένεια ανάμεσα στο έργο των δύο συγγραφέων έχει αναδειχθεί στο παρελθόν και από άλλους μελετητές^[4], και η παράλληλη ανάγνωση έργων τους θα μπορούσε να είναι εκτενέστερη. Για να δώσω μόνο ένα παράδειγμα, το μυθιστόρημα «Πεθαίνω σαν χώρα», το έργο με το οποίο πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα ο Δημητριάδης το 1978, θυμίζει σε πολλά σημεία το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» του Καβάφη.^[5] Δεδομένης όμως της συντομίας που πρέπει να έχει η παρούσα έρευνα, αποφάσισα να ασχοληθώ μόνο με τα έργα που προανέφερα^[6].

   Το μεθοδολογικό/ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούμαι είναι αυτό της γαλλικής σχολής

του αποδομισμού, στηριζόμενος κυρίως στο έργο της Τζούλια Κρίστεβα. Θεωρώ εξαιρετικά αναλυτικά εργαλεία στην ώρα την ανάγνωσης των κειμένων μου, τόσο την έννοια της διακειμενικότητας^[7], όσο και τις ανταγωνιστικές έννοιες του σημειωτικού και συμβολικού^[8].

---

[1] Σύμφωνα με το σύστημα ανάλυσης της διακειμενικότητας του Ζεράρ Ζενέ, αυτού του είδους διακειμενικότητας ανήκει στο είδος της παρακειμενικότητας, και είναι το πιο εύκολο στην ανίχνευση του. Βλέπε Palimpsestos σελ 11

[2] Χρησιμοποιώ τον όρο Ύστατη Νεοτερική εποχή με τον τρόπο που τον χρησιμοποιεί ο Giddens στο Μodernity and Self identity ο οποίος δεν θεωρεί σκόπιμο τον διαχωρισμό σε νεωτερική και μετανεωτερικη εποχή, όπως ο Λυοταρ και άλλοι μελετητές, γιατί αντίθετα από εκείνους, αναγνωρίζει μια συνέχεια στους τρόπους με τους οποίους το εγώ και η κοινωνική ταυτότητα συγκροτείται στις πρώτες μοντέρνες κοινωνίες, στην βιομηχανική εποχή και την μεταβιομηχανική εποχή. Σύμφωνα με τον Giddens κάθε εποχή έχει τους δικούς του τρόπους για να τονίζει τα σταθεροποιητικά η τα αποσταθεροποιητικά στοιχεία μιας ταυτότητας. Bλ. Giddens, σελ 25. Για μια πιο λεπτομερή παρουσίαση του τρόπου που συγκροτείται η ταυτότητα από κοινωνιολογική σκοπιά παραπέμπω στο αδημοσίευτο κείμενο «Το ζήτημα της ταυτότητας στο υλικό από τα ελληνικά ιστολόγια», που είναι το δεύτερο κεφάλαιο της διατριβής του Κωστή Σπηλιώτη πάνω στη συγκρότηση της ταυτότητα στο διαδίκτυο.

[3] Στο παρόν κείμενο χρησιμοποιώ τον ρήμα διαβάζω ένα κείμενο, αντί ερμηνεύω η ασκώ κριτική, γιατί πιστεύω ότι ακόμη και το απλό γεγονός της ανάγνωσης ενός κειμένου, ενέχει το στοιχείο της ερμηνείας και της κριτικής.

[4] Από τον Δ Τσατσούλη, στο συνοδευτικό κείμενο της Ομηριάδας, από την Δ.Κονδυλάκη, στο περιοδικό Ποίηση Νο26, από την Τζίνα Πολίτη στο Απόλυτο κέντρο της ύπαρξης.

[5] Δημήτρης Παπανικολάου, Βιβλιοδρόμιο, 8/9/2007, 26/8/2010,

http://www.protoporia.gr/product_info.php/products_id/293349

[6] Στην παρούσα ανακοίνωση αναφέρομαι διεξοδικότερα στα έργα του Δημητριάδη, που είναι τα έργα που λιγότερο έχουν μελετηθεί ως τώρα.

[7] Kristeva, «Word dialogue and novel», στο Desire in Language, σελ 66

[8] Kristeva, «From One identity to An Other», στο Desire in Language, σελ 128-130