Ποιήματα για την ποίηση - Μίλτος Σαχτούρης, «Ο ελεγκτής»

Ποιήματα για την ποίηση

Μίλτος Σαχτούρης, «Ο ελεγκτής»

1) Οι επιδράσεις στην ποίηση του Σαχτούρη

Ο Μίλτος Σαχτούρης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών. Η ποίησή του δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αισιόδοξη, καταπραϋντική, δεν έχει κοινωνικό χαρακτήρα, δεν είναι εύληπτη, είναι υπαινικτική και αντικατοπτρίζει υποκειμενικά τον κόσμο. Ο Σαχτούρης δέχτηκε επιδράσεις από τέσσερα ρεύματα : τον υπερρεαλισμό, τον υπαρξισμό ,τον εξπρεσιονισμό και το συμβολισμό. Στοιχεία που δανείζεται από τον υπερρεαλισμό είναι η εικονοπλασία και το παράλογο, που αποτελεί και την ουσία της ποίησης του· αυτό « στηρίζεται στο υλικό της αλήθειας σε ένα παράδοξο σχήμα. Σπάνια χρησιμοποιείται με τους αχαλίνωτους τρόπους ενός ανερμάτιστου υποσυνείδητου»(Νόρα Αναγνωστάκη).

Μέσα από τους στίχους του διαφαίνεται η υπαρξιακή του αγωνία, που απορρέει από την προσωπική του θέση στον κόσμο. Επηρεασμένος από τον εξπρεσιονισμό απελευθερώνει το στίχο του από κάθε παραδοσιακό στοιχείο και κάνει εκτεταμένη χρήση της εικόνας και της μεταφοράς. Αντλεί την έμπνευσή του από το θέμα του πολέμου και την απόγνωση του ανθρώπου από τις μηχανές. Από άποψη φόρμας η ποίησή του θυμίζει την κυβιστική ζωγραφική: παραμορφωμένα σχήματα, δυνατά χρώματα, σκληρά περιγράμματα, μια έκφραση ταραγμένης ψυχής αλλά υπό απόλυτο έλεγχο. Όσον αφορά τα σύμβολα δεν είναι γι’ αυτόν αόριστα ή επινοημένα, προέρχονται από τα στοιχεία της φύσης και της τεχνικής. Είναι τα ίδια τα πράγματα έξω από τα όρια τους. Αποστρέφεται τα αφηρημένα σύμβολα. Η περιγραφή και οι συλλήψεις τους είναι πολύ συγκεκριμένα. Είναι ο εκφραστής του σύγχρονου κόσμου, αλλά δεν παραλείπει να σημαδεύει και τα τελικά, τα μεγάλα αρχετυπικά σύμβολα.

2) Η ευθύνη του ελεγκτή - ποιητή

Ο ελεγκτής, ταυτίζεται με τον ποιητή, αποτελεί ένα σύμβολό του. Το χρέος και η ευθύνη που έχει ο ποιητής να «πετάει» ψηλότερα και να φρουρεί ως πνευματικός ταγός τις πανανθρώπινες αξίες, αποτελούν το θέμα του ποιήματος. Η ευθύνη του ελεγκτή ποιητή είναι πολύτροπη, διαμεσολαβεί ανάμεσα στον ουρανό και στον άνθρωπο, μάχεται να κρατήσει το φως, να διασώσει το όραμα, να εξαγνίσει, να διεγείρει και να παρηγορήσει. Πρέπει να είναι συνεπής στο ρόλο του. Το καθήκον του δεν του επιτρέπει ούτε ολιγωρία, ούτε υπεκφυγές. Δεν του συγχωρείται καμία ανθρώπινη αδυναμία, ακόμα και αν οι συνθήκες είναι αντίξοες οφείλει να υπερασπίζεται τα φως και να μάχεται το σκοτάδι. Αυτή την ευθύνη του την υπαγορεύει η ίδια του η φύση ως «κληρονόμου πουλιών», ως ανθρώπου προικισμένου με ξεχωριστές ιδιότητες, που έχει κληρονομήσει το χρέος να διατηρήσει και να μεταλαμπαδεύσει τις υψηλές αξίες, να οδηγήσει τους ανθρώπους από τον αισθητό κόσμο της λογικής στον ονειρικό κόσμο της ποίησης.

3) Εικαστικά στοιχεία ποιήματος « Ο Σαχτούρης είναι ο ζωγραφικότερος ποιητής που ξέρω… γιατί έχει την αίσθηση του χρώματος και των σχημάτων όπως μόνον οι ζωγράφοι την έχουν. Το σχήμα και το χρώμα είναι όχι διακοσμητικά αλλά εκφραστικά μέσα. Βαφτίζει το χρώμα σε λέξεις και αποδίδει χρωματικά τις εννοιολογικές αποχρώσεις των λέξεων … το κάθε χρώμα αντιστοιχεί σε κάποιο κλίμα διάθεσης και έχει μια σημασία που υποδηλώνει μια ειδική τάση. Κυριαρχούν το κόκκινο, το άσπρο και το μαύρο»(Νόρα Αναγνωστάκη).

Το ποίημα θα μπορούσε να αποτελέσει υλικό για έναν ζωγραφικό πίνακα, στον οποίο θα απεικονίζεται ο ματωμένος, χιονισμένος ουρανός και ο ποιητής ως ουράνιος μηχανοδηγός με « σπασμένα φτερά» να εποπτεύει τα αστέρια.

Τα χρώματα που θα κυριαρχούσαν στον πίνακα θα ήταν το κόκκινο, το λευκό και το γαλάζιο. Οι τρεις εικόνες λοιπόν του ποιήματος, το σκηνικό του ουρανού όπως και τα χρώματα που υποδηλώνονται με τις λέξεις « αίμα»,« ουρανός »,«χιόνι», μπορούν να θεωρηθούν στοιχεία εικαστικά.

4) Ο ουρανός ως σύμβολο στην ποίηση του Σαχτούρη. Ο ουρανός είναι ένα πάγιο αίτημα στην ποίηση του Σαχτούρη, ένα πολυσήμαντο σύμβολο που λειτουργεί διαφορετικά στα ποιήματα του. Αλλού προβάλλει ως πανανθρώπινο αίτημα, ως ένα πολύτιμο αγαθό, αλλού είναι ο χώρος όπου φυλάσσονται οι αξίες, τα πνευματικά αγαθά. Είναι ένας χώρος έξω από τη λογική και τη σκληρή πραγματικότητα που σκοτώνει κάθε ανώτερο, ο κόσμος της φαντασίας, του ονείρου, της ποίησης, ο χώρος όπου η δικαιοσύνη, η ελευθερία και όλες οι άλλες αξίες βρίσκονται σε περίοπτη θέση και όπου ο άνθρωπος μπορεί να βρει τη χαρά.