Χαρακτηριστικά της αφηγηματογραφίας του Βιζυηνού

χαρακτηριστικα της αφηγηματογραφιας του βιζυηνου στο διηγημα

«το αμαρτημα της μητρος μου »

αρετες της διηγηματογραφιας

•       Μυθιστορηματική πλαστικότητα των χαρακτήρων.

•       Δραματικές συγκρούσεις.

•       Δομή άρτια.

•       Έξοχη πλοκή: «ποιητική της πλάνης» - «πρόωρες ενδείξεις», νύξεις για το αίνιγμα του τίτλου.

•       Διείσδυση στην ψυχή των ηρώων.

•       Θαυμαστές για το μέτρο τους κορυφώσεις.

•       Λεπτή συγκίνηση και ανθρωπιά → ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας διήγησης.

επιρροες

•       Ηθογραφία / Λαογραφία: Επίδραση της γενέθλιας θρακικής υπαίθρου à θρακικό ιδίωμα στους διαλόγους, πιστή περιγραφή ηθών / εθίμων, αντιλήψεων.

•       Λόγιο - φαναριώτικο στοιχείο: Λόγια γλώσσα, έντονη θρησκευτικότητα.

•       Ευρωπαϊκή παιδεία: Αληθοφάνεια χαρακτήρων, φιλοσοφικές προεκτάσεις.

•       Επιστήμη της ψυχολογίας: Ψυχογράφηση χαρακτήρων, δραματικές εσωτερικές συγκρούσεις à το παιχνίδι της «ενοχής» και της «λύτρωσης».

αυτοβιογραφικος χαρακτηρας

Ως προς την αφήγηση:

•       πρωτοπρόσωπη αφήγηση

•       εσωτερική εστίαση

•       ομοδιηγητικός / αυτοδιηγητικός αφηγητής

Ως προς το περιεχόμενο:

•       το κτητικό «μου» στον τίτλο

•       το ομώνυμο συγγραφέα – αφηγητή

•       τα ονόματα των υπόλοιπων μελών της οικογένειας

•       το στοιχείο της θρησκευτικότητας

•       οικογενειακές μνήμες και προσωπικά βιώματα (π.χ. γνωριμία με τον Πατριάρχη, ταξίδια στην Πόλη, υιοθεσίες κοριτσιών κ.λπ.)

θεατρικοτητα

•       Χρήση της σκηνικής μεθόδου για την παρουσίαση της δράσης à ροπή της αφήγησης σε μίμηση.

•       Χρήση του διαλόγου.

•       Εναλλαγή σκηνών και επεισοδίων.

•       Εναλλαγή χώρων σαν τα σκηνικά του θεάτρου.

•       Ύπαρξη δομικών ενοτήτων με σχετική αυτοτέλεια, όπως οι πράξεις στο θεατρικό έργο.

•       Συμμετοχή πολλών προσώπων (πρωταγωνιστές, δευτεραγωνιστές, βουβά πρόσωπα).

νατουραλισμος και ηθογραφια

ορισμοι

α. Ο Νατουραλισμός είναι το κορύφωμα του ρεαλισμού, που όπως κι αυτός ασκεί κριτική στην κοινωνία. Είναι ένα λογοτεχνικό κίνημα που εμφανίζεται στη Γαλλία το 19^ο αιώνα. Συνδέεται αποκλειστικά με την πεζογραφία και επιλέγει απλά θέματα από την καθημερινή ζωή. Προσπαθεί να μιμηθεί, να αναπαραστήσει δηλαδή πιστά την πραγματικότητα. Ο Νατουραλισμός καταγγέλλει μέσα από τα έργα του την κοινωνική εξαθλίωση και τις συνθήκες στις οποίες είναι αναγκασμένοι να ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Στα έργα τους οι νατουραλιστές υπερτονίζουν τις πιο αρνητικές και άσχημες καταστάσεις της ζωής, ασχολούνται με θέματα όπως η ανθρώπινη αθλιότητα, διαφθορά και οι απάνθρωπες συνθήκες ζωής, παρουσιάζοντας την αλήθεια γυμνή, χωρίς προσπάθεια για ωραιοποίηση, με σκοπό να προκαλέσουν την έντονη αντίδραση του κοινού, ίσως και τη διαμαρτυρία ή εξέγερση. Γι’ αυτό επιδιώκουν οι νατουραλιστές την πιστή, σχεδόν φωτογραφική απόδοση της πραγματικότητας μέσα από πληθώρα λεπτομερειών και εξονυχιστική παρατήρηση.

β. Η Ηθογραφία είναι τάση της νεοελληνικής πεζογραφίας που ξεκινά λίγο μετά το 1880 και συνεχίζεται ως και τις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα Όλα τα ηθογραφικά κείμενα απεικονίζουν την απλοϊκή ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου και του ελληνικού χωριού, με τις τοπικές παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα, καθώς και τις συνήθειες, το χαρακτήρα και τη νοοτροπία του απλού ελληνικού λαού. Οι ήρωες της ηθογραφικής πεζογραφίας είναι σχεδόν πάντα οι απλοί άνθρωποι της υπαίθρου.

•       Ο πραγματικός εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος στη νεοελληνική λογοτεχνία είναι ο Βιζυηνός. Το είδος ωστόσο της ηθογραφίας του δεν είναι η «ειδυλλιακή» αλλά η «νατουραλιστική» ηθογραφία, αφού απεικονίζει και επικρίνει έμμεσα το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο της κοινωνίας του, τις αφελείς και επικίνδυνες λαϊκές δοξασίες και δεισιδαιμονίες, την κοινωνική «πρακτική» της υποκρισίας και εκμετάλλευσης κ.λπ.

•       Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν:

- οι αντιλήψεις του λαού για την προέλευση των ασθενειών και την αντιμετώπισή τους με υπερβατικά μέσα

- η διαδικασία της υιοθεσίας παιδιών

- το μοιρολόγι του «Γύφτου»

- η τελετή επίκλησης της ψυχής του νεκρού πατέρα.

γλωσσα

•       Χαλαρή, ανοιχτή καθαρεύουσα, συχνά εκλαϊκευμένη.

•       Γλωσσικές ποικιλίες του αφηγηματικού λόγου:

α. Ως πεπαιδευμένος αφηγητής της ώριμης ηλικίας à λέξεις και τύποι αρχαιοπρεπείς, με παραχωρήσεις προς τύπους της λαϊκής / δημοτικής γλώσσας.

β. Ως αφηγητής - παιδί à γλώσσα λαϊκή, συναισθηματικά φορτισμένη, με τύπους ιδιωματικούς.

γ. Στους διαλόγους à λαϊκή γλώσσα, με ιδιωτισμούς και ιδιωματικούς (θρακικό ιδίωμα) τύπους γλωσσικούς και συντακτικούς.

•       Συχνά καλλωπίζει λέξεις της δημοτικής προς το λογιότερο (π.χ. ακούμβησα).

•       Γλωσσική πολυμορφία (π.χ. κόραι, κοράσια, κορίτσι).

αφηγηματικες τεχνικες

•       Αφηγηματικός τρόπος: μεικτός - Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο (τομή για την πεζογραφία της εποχής) εκπορευόμενη από την ποιητική του ρεαλισμού - προσωπική μαρτυρία + Διάλογος: σύντομος, ζωντανός, φυσικός.

•       Αφηγητής: Ομοδιηγητικός - Αυτοδιηγητικός (κατά τον Genette), δραματοποιημένος (κατά τον Booth) - είναι παρών στην αφήγηση και συμμετέχει στα γεγονότα είτε ως πρωταγωνιστής (π.χ. σκηνή της σωτηρίας στο ποτάμι) είτε ως παρατηρητής (π.χ. σκηνή της πρώτης υιοθεσίας). Ο Π. Μουλλάς σημειώνει: «Ο αφηγητής - πρόσωπο του Βιζυηνού απέχει εξίσου από τον αφηγητή παντογνώστη (απόντα από την αφήγηση) αλλά και από τον αφηγητή πρωταγωνιστή (προνομιακό φορέα της αφήγησης)».

•       Δυαδική αφηγηματική δομή: Ο αφηγητής αλλά και η μητέρα του ασκούν αφηγηματικές λειτουργίες - δύο οπτικές γωνίες: της μητέρας που παραμένει αμετάβλητη και του αφηγητή που μεταβάλλεται από την άγνοια στη γνώση - η μητέρα με την αφήγησή της λύνει το αίνιγμα, συμπληρώνει τα κενά της αφήγησης του αφηγητή και αποκαθιστά την πραγματική διάσταση στο δράμα των προσώπων.

•       Οπτική γωνία / εστίαση: Κατά βάση εσωτερική. Ωστόσο συχνά κινείται ανάμεσα στην εσωτερική και την εξωτερική εστίαση αναφορικά με τη μητέρα του - συντήρηση του «αινίγματος» σχετικά με το «αμάρτημά» της. Η τεχνική του ελεύθερου πλάγιου λόγου αναμειγνύει τη «φωνή» του αφηγητή με τη «φωνή» της μητέρας του.

•       Αφηγηματικές τεχνικές του χρόνου

1.   Χρονική τάξη / σειρά των γεγονότων.

•  Αρχή «in media res».
• Αναχρονίες

α. Αναδρομικές αφηγήσεις (π.χ.

•  η αφήγηση της σύνθεσης του μοιρολογιού από τον Γύφτο
•  η αφήγηση της σωτηρίας του Γιωργή στο ποτάμι από τη μητέρα του ώστε να αποκατασταθεί μερικά το μοτίβο των σχέσεων μητέρας - γιου και να αποκαλυφθούν οι πραγματικές προθέσεις των προσώπων
•  η αναδρομική / εγκιβωτισμένη αφήγηση της μητέρας που ισοσταθμίζει το λόγο - κατηγορητήριο του αφηγητή με το λόγο - απολογία της μητέρας και εκτυλίσσει την πλοκή προς τη λύση του μύθου, ώστε να αποκατασταθεί η αλήθεια / γνώση και να βιωθεί το δράμα στην πραγματική του διάσταση κ.τ.λ.)

β. Πρόδρομη αφήγηση (η αναφορά στις μελλοντικές περιπέτειες της ξενιτιάς ώστε να ενταθεί η αγωνία για την επερχόμενη σύγκρουση)

2.  Χρονική διάρκεια (ρυθμός αφήγησης των γεγονότων).

•       Επιτάχυνση - Συμπύκνωση της δράσης

α. Με έλλειψη / αφηγηματικό κενό (κατά την απουσία του Γιώργη στα ξένα)

β. Με περίληψη / σύνοψη (π.χ. σύντομη αναφορά στην περίοδο της ζωής του πρώτου υιοθετημένου κοριτσιού εξαιτίας της μακράς απουσίας του αφηγητή στα ξένα).

•       Επιβράδυνση (π.χ.

•  στις περιγραφές
• στις αναδρομικές αφηγήσεις
• στις λεπτομέρειες της αφήγησης της μάνας πριν την αποκάλυψη του μυστικού)

•       Προοικονομία: π.χ. η αναφορά της υπόσχεσης του Γιώργη προοικονομεί την επιστροφή του από τα ξένα, τη σύγκρουσή του με τη μητέρα του στο θέμα της υιοθεσίας της Κατερινιώς και συνακόλουθα την αποκάλυψη του μυστικού της à εξαίρετη πλοκή.

•       Προσήμανση (προϊδεασμός): Συχνοί υπαινιγμοί για ό,τι θα επακολουθήσει. Ο Βιζυηνός σκορπίζει «ίχνη» για να κορυφώσει την αγωνία του αναγνώστη à αστυνομικό πεζογράφημα.

χαρακτηρες

•       Δραματικός τρόπος παρουσίασης των προσώπων: Οι χαρακτήρες των προσώπων παρουσιάζονται με τη δραματική μέθοδο, δηλαδή μέσα από τη συμπεριφορά τους, μέσα απ’ όσα κάνουν και όσα λένε τα ίδια τα πρόσωπα. Σε ελάχιστα μόνο σημεία παρεμβαίνει ο αφηγητής και δίνει κάποιους σποραδικούς χαρακτηρισμούς ή σχόλια.

•       Αληθοφάνεια χαρακτήρων: Οι αντιδράσεις των προσώπων του διηγήματος είναι όλες ανθρώπινες και δικαιολογημένες λογικές ή συνηθισμένες.