της Ευσεβίας Χασάπη-Χριστοδούλου[1]
Αφορμή για την παρουσίαση αυτής της εργασίας αποτέλεσε η έλλειψη ιστορικών στοιχείων από τις σελίδες των σχετικών βιβλίων της Μέσης Εκπαίδευσης, απαραίτητων για την ερμηνευτική προσέγγιση των δυο ποιημάτων. Πρόκειται για ποιήματα με χαλαρή λογική αλληλουχία, υπαινικτικά και εν μέρει κρυπτικά, αφού ο νοηματικός ειρμός τους δεν είναι άμεσα σαφής, για την κατανόηση των οποίων είναι απαραίτητο το εξωκειμενικό υλικό. Το περιεχόμενό τους αναφέρεται στην Αντίσταση και κυρίως στην εποχή του Εμφύλιου Πολέμου (1946-1949), τα δραματικά γεγονότα της οποίας μόλις τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουν αρχίσει να μελετώνται συστηματικά από τους ιστορικούς. Είναι γεγονός, βέβαια, ότι στα σχολικά εγχειρίδια των Κειμένου της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας συμβαίνει το παράδοξο να ανθολογούνται έργα συγγραφέων, και κυρίως ποιητών, που η ζωή και το έργο τους είναι συνάρτηση αυτής ακριβώς της εποχής, χωρίς, όμως, να υπάρχει σε αυτά το απαραίτητο υποστηρικτικό υλικό για την προσέγγισή τους, με αποτέλεσμα να προκαλείται αμηχανία στους διδάσκοντες, αλλά και τους μαθητές τους, επειδή τους λείπει το εξωκειμενικό πλαίσιο που φωτίζει το έργο και βοηθά στην πληρέστερη κατανόηση και ερμηνεία του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της έλλειψης εξωκειμενικού πλαισίου αποτελεί το εγχειρίδιο Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ τεύχος, το οποίο διδάσκεται στην Γ΄ τάξη του Ενιαίου Λυκείου[4].
Την εποχή που εκδόθηκαν τα εγχειρίδια, η έρευνα σε ό,τι αφορά αυτήν την περίοδο της ιστορίας δεν είχε προχωρήσει ικανοποιητικά[5], όμως ένα στοιχειώδες υλικό ήταν απαραίτητο να παρατεθεί και να πλαισιώσει τα κείμενα του σχολικού εγχειριδίου της Γ΄ Λυκείου. Ώθηση στην ιστορική μελέτη των γεγονότων και των συνθηκών της εποχής εκείνης δόθηκε από το 1999 και μετά, με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τη λήξη του Εμφυλίου[6] και, κυρίως, με την ίδρυση και λειτουργία του Δικτύου για τη Μελέτη των Εμφυλίων Πολέμων το 2000, ένα εξαιρετικά δραστήριο δίκτυο που μέχρι σήμερα έχει πραγματοποιήσει δέκα συνέδρια και δύο σεμινάρια για τον Εμφύλιο Πόλεμο[7]. Επιστημονικές συναντήσεις, συνέδρια, συμπόσια και εκδηλώσεις έχουν γίνει από Πανεπιστήμια και φορείς καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας, ενώ είναι εκπληκτικός ο αριθμός των βιβλίων που έχουν εκδοθεί στο ίδιο χρονικό διάστημα, με αποκορύφωμα την εκδοτική δραστηριότητα τη χρονιά που διανύουμε[8]. Σε ό,τι αφορά το χώρο της λογοτεχνίας[9] και του θεάτρου[10] οι σχετικές δημοσιεύσεις δεν έχουν λείψει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το θέμα του Εμφύλιου Πολέμου έχει μελετηθεί ικανοποιητικά.
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΣΤΟΝ ΤΙΤΛΟ
[1] Η Ευσεβία Χασάπη-Χριστοδούλου δ.φ., είναι Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Δ. Ε.
[4] Η εισαγωγή «Μεταπολεμική και σύγχρονη λογοτεχνία. Ποίηση» (σ.σ. 7 κ.εξ.) αναφέρεται γενικά στους «αγώνες της Κατοχής και τα δύσκολα μετακατοχικά χρόνια», στο «πλούσιο υλικό των εμπειριών της δεκαετίας του 1940-1950, που είναι μια από τις πιο δραματικές δεκαετίες της νεότερης μας ιστορίας», και εντάσσει μία ομάδα ποιητών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς στην «Αντιστασιακή ή κοινωνική ποίηση», «που αντλούν τις εμπειρίες τους από τους δύσκολους καιρούς που πέρασε η χώρα μας κατά τη μετακατοχική περίοδο», «την ανώμαλη μετακατοχική περίοδο, που οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο και την ήττα της αριστερής παράταξης που εκπροσωπούσε το Ε A.M.», χωρίς να διευκρινίζει ποια ακριβώς ήταν η δυσκολία και η ανωμαλία των χρόνων εκείνων, ποιο το περιεχόμενο των εμπειριών και γιατί η εποχή ήταν από τις δραματικότερες της νεότερης ιστορίας. Στην εισαγωγή στην «πεζογραφία» της ίδιας εποχής καταβάλλεται προσπάθεια να γίνουν οι πληροφορίες πιο συγκεκριμένες, είναι, όμως. ελάχιστες: «Όσοι από αυτούς [τους μεταπολεμικούς πεζογράφους] ανήκαν στο αριστερό ιδεολογικό στρατόπεδο πλήρωσαν τις συνέπειες της ήττας μετά το τέλος του Εμφυλίου με εξορίες, φυλακίσεις, αποκλεισμούς». Ποιοι πολέμησαν με ποιους είναι αδύνατον να καταλάβουν οι μαθητές, πολύ περισσότερο γιατί πολέμησαν κ.λπ. Το κενό δεν μπορεί να καλυφθεί ούτε από το βιβλίο Νεότερη και σύγχρονη Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου, σ.σ. 150-152, ούτε και από την Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου (από το 1815 έως σήμερα) της Γ΄ τάξης Γενικού Λυκείου και Δ΄ τάξης Εσπερινού Λυκείου Γενικής Παιδείας, σελ. 145, μολονότι οι πληροφορίες είναι πιο διαφωτιστικές από εκείνες της εισαγωγής των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, παρόλο που σ’ αυτό ανθολογούνται τουλάχιστον δώδεκα ποιήματα των οποίων η ερμηνεία είναι συνάρτηση των γεγονότων εκείνης της εποχής (Βλ. Τάκης Σινόπουλος, Μίλτος Σαχτούρης, Έκτωρ Κακναβάτος. Νάνος Βαλαωρίτης, Μιχάλης Κατσαρός, Κλείτος Κύρου, Άρης Αλεξάνδρου. Τάσος Λειβαδίτης, Δ. Π. Παπαδίτσας, Τίτος Πατρίκιος...).
[5] Ευχαριστώ τη συνάδελφο κυρία Άννα Αγγελοπούλου, ιστορικό, για τις υποδείξεις της, που με οδήγησαν σε μία προσεκτικότερη αναζήτηση του υλικού, και τις διορθώσεις της.
[6] Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 2000 εκδίδονται τα Πρακτικά της Επιστημονικής Συνάντησης «Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη: Το παράδειγμα της Μακρονήσου» (Αθήνα, Μάρτιος 1998) και τα Πρακτικά του Επιστημονικού Συνεδρίου «Πτυχές του Εμφυλίου Πολέμου 1946-1949» (Καρπενήσι, Σεπτέμβριος 1999) (Εκδόσεις Φιλίστωρ) καθώς και το έργο του Γιώργου Μαργαρίτη Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949. τόμ 1-2 (εκδόσεις Βιβλιόραμα).
[7] «Πρόκειται για μία άτυπη ομάδα επιστημόνων από διαφορετικά επιστημονικά πεδία κοινοτικών επιστημών (ιστορία, πολιτική επιστήμη, κοινωνιολογία, ανθρωπολογία) που δημιουργήθηκε με σκοπό την ανάπτυξη της συνεργασίας των μελετητών του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου είτε άλλων εμφυλίων και επομένως την προώθηση της έρευνας πάνω στο αντικείμενο αυτό». (Οι πληροφορίες είναι από την ιστοσελίδα του Δικτύου, η οποία είναι εύκολα προσβάσιμη, εάν κανείς πληκτρολογήσει «Δίκτυο για τη Μελέτη των Εμφυλίων Πολέμων»), Σχετικά βλ. επίσης. Στάθης Ν. Καλυβάς, «Μία δεκαετία ερευνητικής ανανέωσης», εφημ. Το Βήμα 18-10-2009
[8] Μια ιδέα μπορεί κανείς να σχηματίσει από τον ηλεκτρονικό κατάλογο της Biblionet. εάν στη «θεματική αναζήτηση» επιλέξει «Ελλάς-Ιστορία-Εμφύλιος πόλεμος 1944-1949- Προσωπικές αφηγήσεις». Βλ. ακόμη. Νίκος Κουλούρης. Ελληνική Βιβλιογραφία του εμφυλίου πολέμου 1945-1949. Αθήνα 2000.
[9] Γιάννης Βασιλακάκος. Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος στη μεταπολεμική πεζογραφία 1946-1958. Αθήνα 2000. Επίσης, Βενετία Αποστολίδου. «Λαϊκή μνήμη και δομή της αίσθησης στην πεζογραφία για τον εμφύλιο. Από την Καγκελόπορτα στην Καταπακτή», Ιστορική Πραγματικότητα και Νεοελληνική Πεζογραφία (1945- 1995). Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου, Εταιρεία Ελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας. Σχολή Μωραΐτη. 1997. Αλ. Αργυρίου. «Αποδόσεις της Ιστορικής εμπειρίας». Ιστορική Πραγματικότητα και Νεοελληνική Πεζογραφία (1945-1995). ό.π.. Γιάννης Δάλλας. «Η μεταπολεμική πεζογραφία και η μικροϊστορία: η λανθάνουσα συνάντηση μιας τεχνικής και μιας μεθόδου. μέσα από τις ατομικές φωνές ως μαρτυρίες του υποστρώματος». Ιστορική Πραγματικότητα και Νεοελληνική Πεζογραφία (1945-1995), ό.π. Επίσης. Νίκος Μαραντζίδης, «Εμφύλιος και εξορία εμπνέουν τη λογοτεχνία», Το Βήμα 27/6/2010, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου. «Ο Εμφύλιος στοιχειώνει το μυθιστόρημα». Ελευθεροτυπία 30/10/2010, Κώστας Παπαγεωργίου. «Γραφές και εικόνες της "φιλόξενης" ιστορίας», Η Αυγή 2/11/2010
[10] Στο χώρο του θεάτρου η έρευνα είχε αρχίσει νωρίτερα. Ενδεικτικά βλ. Γεράσιμος Σταύρου, «Το θέατρο στην ελεύθερη Ελλάδα», Επιθεώρηση Τέχνης 87-88 (Μάρτιος· Απρίλιος 1962), σ.σ. 376-385, του ιδίου, «Το θέατρο στην ελεύθερη Ελλάδα. 0 Θεατρικός Όμιλος της ΕΠΟΝ Θεσσαλίας», Θέατρο. 55-56, περ. β΄, τόμ. I (1977). σ.σ. 19-30. Κοτζιούλας, Το θέατρο στα βουνά. Αθήνα 1980, Β. Ρώτας, Θέατρο και Αντίσταση. Αθήνα 1981. Επίσης. Θ. Γραμματάς. «Αισθητικές και ιδεολογικές παράμετροι στο μεταπολεμικό ελληνικό θέατρο», Εκκύκλημα 24 (Άνοιξη 1990), του ιδίου, «Ο απόηχος των όπλων. Η εμπειρία του εμφυλίου πολέμου στο νεοελληνικό θέατρο της δεκαετίας του ’50». Αναγνώριση. Τιμητικό Αφιέρωμα στον καθηγητή Θεόδωρο Έξαρχο, Αθήνα 2006, σ.σ. 205-218
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου