ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ

Ειδικοί στόχοι

Με τη διδασκαλία της συγκεκριμένης ενότητας επιδιώκεται οι μαθητές:

Να προσεγγίσουν πιο ουσιαστικά το έργο του Γιώργου Ιωάννου κι να γνωρίσουν την ιδιαιτερότητα της γραφής του μέσα από τα έξι πεζογραφήματα της ενότητας, τα οποία καθώς προέρχονται από διάφορες συλλογές (Για ένα φιλότιμο, 1964, Η σαρκοφάγος, 1971, Η μόνη κληρονομιά, 1974, Η πρωτεύουσα των προσφύγων, 1984) δίνουν χαρακτηριστικά δείγματα γραφής του σε μία περίοδο είκοσι χρόνων.

Να παρακολουθήσουν τη θεματολογία του και τον προσωπικό τρόπο με τον οποίο οργανώνει την αφήγησή του και συνθέτει το χώρο και το χρόνο.

Τα βιογραφικά και εργογραφικά, τα γενικά γνωρίσματα της πεζογραφίας του, τα θέματα του και ο χειρισμός τους να αναζητηθούν στο Βιβλίο του καθηγητή για τα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Γυμνασίου - Λυκείου) αρ. 4 και στις σελ. 132-141.

ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ

Enlarge this document in a new window
Publisher Software from YUDU

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

Κάντε κλικ στον τίτλο για ενδιαφέρουσα ιστοσελίδα!

Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

 Συνολική θεώρηση του πεζογραφήματος

 Το αφηγηματικό υλικό

 Θέματα

Το πεζογράφημα αυτό αναφέρεται σε τέσσερα βασικά θέματα, τα οποία παρουσιάζουν πολλές επιμέρους παραμέτρους. Τα βασικά αυτά θέματα είναι:

·   η προσφυγιά (ξεριζωμός, οργάνωση της ζωής στο νέο τόπο, δυσκολίες, μνήμες),

·   η μετανάστευση,

·   η βιολογική και πολιτιστική καταγωγή του ανθρώπου (αίμα, πρόγονοι, ράτσα, φυλή, πατρίδα),

· η ζωή στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις (απαράδεκτες περιβαλλοντικές συνθήκες, ανωνυμία, μαζικότητα, φόβος, επίπλαστες κοινωνικές σχέσεις).

Βιωματικά στοιχεία

Το βιωματικό υλικό που παρέχουν τα πεζογραφήματα του Ιωάννου        γενικότερα είναι ένα θέμα που έχει ήδη συζητηθεί αλλού αρκετά.

Όσον αφορά το συγκεκριμένο πεζογράφημα όμως, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι, πέρα από το βιωματικό υλικό, παρέχονται επιπλέον και μερικά ίσως αυτοβιογραφικά στοιχεία, που όμως, όπως συνήθως, ο συγγραφέας ενσωματώνει άνετα στο μύθο της αφήγησης. Έτσι, στο συγκεκριμένο πεζογράφημα, βιωματικό και, ως ένα βαθμό, αυτοβιογραφικό υλικό θα μπορούσαν να θεωρηθούν τα εξής στοιχεία:

Ως προς το περιεχόμενο:

·  Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή (και ο Ιωάννου ήταν απόγονος προσφύγων).

·  Η καταγωγή του αφηγητή από τη Θράκη.

·  Η γέννηση του αφηγητή στην ίδια πόλη (Θεσσαλονίκη;) με τα παιδιά των προσφύγων (και ο Ιωάννου, παιδί προσφύγων, γεννήθηκε στην πόλη όπου κατέφυγαν οι γονείς του).

·   Η μοναχική ζωή του αφηγητή σ’ αυτή την πόλη (και ο Ιωάννου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μόνος).

·  To γεγονός ότι ο αφηγητής παρουσιάζεται γνώστης θρησκευτικών εθίμων και λαϊκών δοξασιών αλλά και μυημένος σ’ αυτά (η μελέτη της λαογραφίας και η καταγραφή λαογραφικού υλικού απα­σχόλησαν γενικά και ερευνητικά σε μεγάλο βαθμό τον Ιωάννου).

·  Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή (ο Ιωάννου, και λόγω σπουδών και λόγω προσωπικών ενδιαφερόντων, κατείχε πολύ καλά την ιστορία του τόπου του).

Ως προς τη μορφή:

•     Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση.

•     Η έντονη χρήση προσωπικών αντωνυμιών α΄ προσώπου («...όπως κι εγώ», «...ή ίσως εγώ να την έχω συνηθίσει», «...απόμας τους διεσπαρμένους» κτλ.

• Ο εξομολογητικός τόνος, η έντονη έκφραση προσωπικών συναισθημάτων και η γενικότερη αμεσότητα της αφήγησης.

Εθνογραφικό, γεωγραφικό, ιστορικό υλικό

Το συγκεκριμένο πεζογράφημα παρέχει πλούσιο και ποικίλο εθνογραφικό και γεωγραφικό υλικό. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφυγών -στο χρώμα του δέρματος ή των ματιών (μελαχρινάδα, καστανοί, ξανθοί), στην κατατομή και την προφορά -, η ποικιλία και οι λεπτομέρειες στις ονομασίες (Παλαιοί, Καραμανλήδες, Καυκάσιοι, Μικρασιάτες), στους τόπους καταγωγής και τα τοπωνύμια (Γαλατάς, Ρωμυλία, Μοναστήρι), ή και τα ονόματα των αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων αποτελούν το επίκεντρο της αφήγησης, τη ζωντανεύουν και παράλληλα αυξάνουν το βαθμό πληροφόρησης που παρέχει. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούν επίσης οι άμεσες ιστορικές πληροφορίες που παρέχει το κείμενο στον αναγνώστη και αφορούν είτε την αρχαιότητα (η αναφορά σε Θράκες, Χετταίους, Λυδούς, Φρύγες), είτε το απώτερο παρελθόν (μετακινήσεις προσφύγων από διάφορα σημεία προς την Ελλάδα), είτε, τέλος, θέματα της πρόσφατης ιστορίας μας (η εκμετάλλευση που υπέστησαν οι πρόσφυγες, η μετανάστευση, η καθημερινότητα στη σύγχρονη πόλη).

Λαογραφικό, θρησκευτικό υλικό

Το λαογραφικό και θρησκευτικό στοιχείο του πεζογραφήματος, που αναφέρεται στις ευχές γονυκλισίας του Εσπερινού της Πεντηκοστής, στις λαϊκές και θρησκευτικές δοξασίες, αλλά και στα έθιμα που σχετίζονται με την παρουσία των ψυχών στη γη, περιορίζεται ουσιαστικά, στην πέμπτη ενότητα, σε μία μόνο παράγραφο: «Της Γονατιστής... βόμβο». Παρ’ όλα αυτά, είναι πολύ σημαντικό για την εξέλιξη της αφήγησης, γιατί λειτουργεί ως μέσο σύνδεσης του αφηγητή με τις ψυχές των προγόνων του και ως ένδειξη του σεβασμού με τον οποίο αυτός τις αντιμετωπίζει.

ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΟΣ

 ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΔΙΑΣΠΑΣΤΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΣΠΑΣΜΕΝΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

 Διακρίνουμε σχετικά με το αφηγηματικό θέμα, δύο έγκυρες, αλλά διαφορετικές τεχνικές.

α) Την τεχνική του αδιάσπαστου: το θέμα παρουσιάζει ενότητα, έχει αρχή, μέση και τέλος, με κύριο χαρακτηριστικό τη χρονική και τη χωρική αλληλουχία των γεγονότων...

β) Την τεχνική του διασπασμένου θέματος: το κείμενο σχηματίζεται από ψηφίδες, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με διάφορες εσωτερικές ή εξωτερικές συνάφειες (Γ. Αράγης).

Π.χ. από τη ζωή στις μεγάλες αρτηρίες της πόλης φθάνει σ’ ένα λαϊκό δρώμενο της Θράκης. Η φράση «ολομόναχος... παντάξενος» ταιριάζει με την «μέσα στους ξένους... ενοικιασμένα».

ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΙΡΜΩΝ

Η συνειρμική οργάνωση είναι βασική τεχνική στον Γ. Ιωάννου. Μ’ αυτήν χειρίζεται την τεχνική του διασπαμένου θέματος. Π.χ. από το κόκκινο φανάρι, συνειρμικά μεταφέρεται στα «ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια» δηλαδή στο αίμα και από ’κει στο προγονικό έθιμο κ.ά.

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΦΟΡΑ

Κύριο χαρακτηριστικό ο μικροπερίοδος λόγος· κυριαρχεί η μικρή φράση («π.χ. στέκομαι και κοιτάζω τα παιδιά- παίζουνε μπάλα κ.λπ.»), η μικρή περίοδος, χωρίς πολλές δευτερεύουσες προ­τάσεις... (Α. Α. Δρουκόπουλος).

ΠΟΛΥΠΤΥΧΗ ΦΟΡΜΑ

Γράφει ο ίδιος στο «Εις εαυτόν»: Ήθελες να βρεις μια πολύπτυχη φόρμα, που να καλύπτει ταυ­τόχρονα και τη φαντασία σου (δες πανάρχαιους λαούς, Χετταίους κ.ά.) και τις μνήμες σου (π.χ. το έθιμο της Γονατιστής) και την επιστημοσύνη σου (π.χ. οι παρατηρήσεις στις πανάρχαιες ράτσες) και την παρατηρητικότητά σου (π.χ. η ζωή των προσφύγων) και τους συνειρμούς σου (δες παραπάνω) και την ποιητική σου (π.χ. «ολομόναχος, ξένος, παντάξενος») και τη διάθεσή σου για εξομολόγηση και συντριβή ενώπιον των άλλων (π.χ. «με ανθρώπους που αδιαφορούν τελείως για μένα»), αλλά και αυτούς τους άλλους ως σκηνικό, ως περιβάλλον, ως πρόσωπα, ως ομορφιές (π.χ. οι πρόσφυγες).

Γ. Ιωάννου

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

1927 Ο Γιώργος Ιωάννου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, παιδί προσφύγων από την Ανατολική Θράκη (Ραιδεστός - Κεσσάνη). Ο πατέρας του ήταν σιδηροδρομικός. Μετά το Γιώργο έρχονται στον κόσμο τρία ακόμα παιδιά.

1928-1950 Στη Θεσσαλονίκη έζησε δύσκολα παιδικά χρόνια, την κατοχή, την πείνα, τους βομ­βαρδισμούς... Το 1947 τελειώνει το Γυμνάσιο και εισάγεται στη Φιλοσοφική Σχολή. Αποφοιτά το 1950.

1954-1960 Διδάσκει ως φιλόλογος σε ιδιωτικό σχολείο. Διορίζεται ως βοηθός στην έδρα Αρχαί­ας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Παραιτείται το 1955, εργάζεται σε ιδιωτικά σχολεία. Συνεργάζεται με το περιοδικό Διαγώνιος που εκδίδει ο Ντίνος Χριστιανόπουλος (1958-1965). Το 1960 διορίζεται στη δημόσια εκπαίδευση στο Καστρί Κυνουρίας.

1961-1963 Αποσπάται στη Βεγγάζη της Λιβύης, όπου θα ιδρύσει το Ελληνικό Γυμνάσιο, ως το 1963.

1964 Πεθαίνει ο μικρότερος του αδελφός. Μετατίθεται στην Χαλκιδική.

1966-1970 Ο Γ. Ιωάννου εκδηλώνει ενδιαφέρον για τη νεοελληνική λαϊκή παράδοση. Παράγει και μεταφραστικό έργο.

1971-1972 Από το 1971 κατοικεί μόνιμα στην Αθήνα, όπου υπηρετεί με απόσπαση στο Υπουργείο Παιδείας.

1974 Μετά τη μεταπολίτευση είναι βασικό μέλος της επιτροπής που ετοίμασε το Ανθολόγιο για τα παιδιά του δημοτικού σχολείου.

1975-1978 Συνεργάστηκε με το μαθητικό περιοδικό Ελεύθερη Γενιά (1976-1981), δημοσιεύο­ντας άρθρα και απαντώντας σε γράμματα μαθητών.

1979-1980 Εκδίδει το δικό του περιοδικό Φυλλάδιο (1978-1985) με αποκλειστικά δικά του κεί­μενα. Γίνεται γυμνασιάρχης στο Καρλόβασι της Σάμου (1979).

1981-1982 Παραμένει όμως τελικά ως αποσπασμένος στο Υπουργείο Παιδείας. Το 1982 κυκλο­φόρησε ο δίσκος «Κέντρο διερχομένων» με στίχους του Γ. Ιωάννου και μουσική του Ν. Μαμαγκά-κη.

6-2-1985 Ο Γ. Ιωάννου πεθαίνει στο Σισμανόγλειο Νοσοκομείο μετά από απλή εγχείρηση προ­στάτη. Κηδεύεται στη Θεσσαλονίκη.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

1954 Ηλιοτρόπια, ποιήματα.

1963 Τα χίλια δέντρα, ποιήματα

1964 Για ένα φιλότιμο, πεζογραφήματα. (Ο ενθουσιασμός με τον οποίο έγινε δεκτό, οδήγησε τον Γ. Ιωάννου στην απόφαση να στραφεί αποκλειστικά στην πεζογραφία).

1966 Τα δημοτικά μας τραγούδια. Μαγικά παραμύθια του ελληνικού λαού.

1969 Ευριπίδη, Ιφιγένεια εν Ταύροις, μετάφραση

1971 Σαρκοφάγος (πεζογραφήματα).

1971-1972 Καραγκιόζης (τρίτομη συλλογή έργων του Θεάτρου Σκιών.

1974 Η μόνη κληρονομιά, πεζογραφήματα (χαιρετίζονται θερμά από την κριτική και τον καθιε­ρώνουν).

1978 Το δικό μας αίμα, πεζογραφήματα (Α΄ Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας).

1980 α) Ομόνοια, πεζογράφημα. β) Επιτάφιος Θρήνος, πεζογράφημα.

1981 α) Κοιτάσματα, πεζά κείμενα. β) Το αυγό της κότας, θεατρικό για παιδιά. γ) Πολλαπλά κα­τάγματα, πεζογράφημα. δ) Η Μεγάλη Άρκος, θεατρικός μονόλογος.

1981 α) Εφήβων και μη, πεζά κείμενα. β) Καταπακτή, πεζά κείμενα. γ) Εύφλεκτη χώρα, πεζά κείμενα.

1984 Η πρωτεύουσα των προσφύγων, πεζογραφήματα.

Τα έργα του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Κέδρος».

Το έργο με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία είναι το Για ένα φιλότιμο (14 εκδόσεις).

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ

Ο Γιώργος Ιωάννου έζησε όλες τις ιστορικές στιγμές του αιώνα μας. Γνώρισε τον πόνο της προ­σφυγιάς και τις συνθήκες διαβίωσής τους στη Θεσσαλονίκη, τον πόλεμο του '40 και τη σκληρή κα­τοχή, την εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς, τον Εμφύλιο, την Α-πρι­λιανή δικτατορία και τη μεταπολιτευτική περίοδο.

Οπωσδήποτε τα παραπάνω γεγονότα σημάδεψαν τον ίδιο και το έργο του. Περιγράφει συχνά τις θλιβερές συνθήκες κάτω από τις οποίες οι πρόσφυγες έφτασαν στη Θεσσαλονίκη και την απαράδε­κτη αντιμετώπισή τους από το ελληνικό κράτος. Υπογραμμίζει το αστείρευτο πάθος τους για ζωή και την εργατικότητά τους. Άλλωστε και ο ίδιος ήταν παιδί προσφύγων από την Ανατολική Θράκη. Μεγάλο μέρος της πεζογραφίας του καλύπτει η κατοχή της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς. Οι μνήμες του είναι εφιαλτικές για την ανασφάλεια της εποχής, αποδίδονται με ρεαλισμό, με μια έντο­νη απέχθεια για τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους και με θαυμασμό για τους ανθρώπους της αντίστασης (συχνά μάλιστα επισκέπτεται τον τόπο των μαρτυρίων των). Δυο γεγονότα που πλήγωσαν την παιδική του ευαισθησία είναι η βάρβαρη συμπεριφορά των Γερμανών, που οδήγη­σαν το λαό στην ανάγκη της μαύρης αγοράς καθώς και η σύλληψη και μεταγωγή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αργότερα, εμφορούμενος από δημοκρατικά ιδεώδη παρουσιάζει την αγριότητα του Εμφυλίου και σαρκάζει πολλούς συνεργάτες των Γερμανών που αναγορεύτηκαν σε σωτήρες της χώρας. Τέλος, στη δικτατορία (1967-1974) περνά αρκετά μηνύμα­τα υπαινικτικά εναντίον της.

Επίσης ο Γ. Ιωάννου ευαισθητοποιήθηκε και από τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής του. Στρέφεται με πάθος κατά της μάστιγας της μετανάστευσης των πιο δημιουργικών ηλικιών της χώρας μας. Θεωρεί ως αιτία της την ανεργία και την εξαθλίωση, που αδυνατούσαν να αντιμετωπί­σουν οι κυβερνήσεις μετά τον εμφύλιο. Αναφέρεται συχνά στο φόβο και στην ανάγκη, που υποχρε­ώνουν τον άνθρωπο να υπακούει στα αυταρχικά πολιτεύματα. Αποστρέφεται τη σύγχρονη μεγα­λούπολη, όπου κυριαρχούν η μοναξιά, η αδιαφορία και η υποκρισία. Στρέφεται συχνά και εναντίον των τεχνοκρατών, που καταστρέφουν τα πάντα στο όνομα της προόδου. Καταγγέλλει την κρατική αδιαφορία απέναντι στους φτωχούς και όσους εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο. Τέλος, ασκεί κριτική στην αστική τάξη για το συντηρητισμό και την υποκρισία που τη χαρακτηρίζει. Γι’ αυτό και στρέφεται στο παρελθόν, αναζητώντας την αυθεντικότητα και την αξιοπρέπεια του απλού και αμόρφωτου ανθρώπου. Επιτίθεται τέλος σε ό,τι διαβρώνει τα ήθη, τα έθιμα, τη γλώσσα και τον πο­λιτισμό μας (π.χ. τουρισμός, διαφημίσεις κ.ά.). Σ’ αυτό έγκειται και η εκπληκτική συγγένεια του Γ. Ιωάννου με τον Αλ. Παπαδιαμάντη.

9 χαρακτηριστικά της πεζογραφίας του Γ. Ιωάννου

   1. «Η μνήμη είναι η κοίτη του πεζογραφικού υλικού. Ο πεζογράφος χρησιμοποιεί ευθύγραμμα το υλικό της, η αφήγηση έχει ορισμένο τόπο και χρόνο. Η εμπειρία είναι το κυρίαρχο στοιχείο στην πεζογραφία του. Η χρήση του α΄ προσώπου και των αποτυπώσεων, η ανάκληση μέρους του μνημονικού υλικού και η απόδοση του μέσω της καταγραφής ορίζουν το μύθο της αφήγησης ως... περιγραφή της εμπειρίας» (Αναστ. Βιστωνίτης).

 2.  «Τα πεζογραφήματα του Γ. Ιωάννου μπορούν να διαβαστούν ως προσωπικές σελίδες ημε­ρολογίου, όπου ο αφηγητής εξιστορεί τις εμπειρίες του μέσα σε συγκεκριμένα καθημερινά όρια, με έντονο το στοιχείο του χώρου της πόλης» (Ν. Βατόπουλος).

  3.  Η Θεσσαλονίκη κυκλοφορούσε στο αίμα του. Γράφει ο ίδιος: «... Γεννήθηκα στη Θεσσαλο­νίκη όπου κατέφυγαν ως πρόσφυγες οι δικοί μου... Αγαπώ ιδιαίτερα τη Θεσσαλονίκη και αυτή φα­ντάζομαι, κυρίως, σα σκηνικό των διηγήσεών μου... Είναι μια πόλη μελαγχολική. Σαν να πάσχει από κάποιο διχασμό και στενοχωριέται. Ούτε Ευρώπη είναι, ούτε Ανατολή. Ούτε πρωτεύουσα ούτε επαρχία, είναι μισή ντυμένη στα Ευρωπαϊκά και μισή στα Ανατολίτικα. Μπροστά στην παραλία μοντέρνα χτήρια, πίσω μαχαλάς. Εμπόριο, βιομηχανία από τη μια, φτώχεια και μιζέρια από την άλλη... (Μίνως Αργυράκης).

   4.  «Αν και τα κείμενα του είναι συνήθως αρκετά σύντομα, τα πρόσωπα που συναντάμε σ’ αυτά είναι χαρακτήρες ολοκληρωμένοι, θυμίζουν Παπαδιαμάντη... Το καθένα είναι φορέας μιας πα­ράδοσης μοναδικής. Το καθένα κουβαλάει μέσα του το δικό του σύμπαν και τη δική του προσωπι­κή απάντηση στο πρόβλημα της επιβίωσης... Δεν θέλουν ν’ αλλάξουν τον κόσμο. Ζουν σ’ αυτόν απλώς επειδή έτσι έτυχε. Γλιστρούν πότε σε σκοτεινά δρομάκια και πότε σε φωτισμένες λεω­φόρους» (Δίον. Στεργιούλας). 

  5. «Τα πεζογραφήματά του περιέχουν προσωπικά βιώματα και συνειρμούς από την παιδική του ηλικία... Αποτελούν ύμνο στην αθωότητα και στην αυθεντικότητα των αισθημάτων. Το έργο του είναι ένας ύστατος χαρακτηρισμός στον κόσμο της αξιοπρέπειας που σιγά-σιγά χάνεται, αφού εκ­φράζει τον πόνο και τη δυστυχία που κατατρέχουν τους ευγενικούς και άδολους ανθρώπους, που υπερήφανοι αντιστέκονται στην επιβουλή της Μοίρας» (Γ. Πετρόπουλος).

     6.  «Με νατουραλιστική διάθεση και δύναμη περιγραφής μας χαρίζει τις μικρές ανθρώπινες ιστορίες του, σε αυτοεξομολογητικούς τόνους, με ειρωνεία και σαρκασμό, με πηγαίο όσο και ιδιόρρυθμο χιούμορ, και κάποτε με κάποιο μελοδραματισμό. Δεν του λείπει η αισθαντικότητα, αλλά και κάποιος ρομαντισμός...» (Γ. Πετρόπουλος).

   7.   Βασικό στοιχείο της πεζογραφίας του είναι το εσώστροφο: δηλαδή ότι μιλά... στραμμένος προς τα έσω. Μιλά στον εαυτό του, μιλά επίσης με τον εαυτό του. Δε γνωρίζει ή καλύτερα δε γνοιάζεται..., ότι ακούεται από κάποιον... είναι μιλιά ελεύθερη και μοναχική (Β. Διοσκουρίδης).

 8.  «Ο λόγος του χαρακτηρίζεται από τη ζεστασιά, είναι απλός κι ανθρώπινος, κερδίζει τον αναγνώστη μιας και δεν είναι καθόλου λεξιπλοκικός, αντίθετα αναβλύζει αβίαστα από την ψυχή του. Η ανθρώπινη ανησυχία και η πνευματική αγωνία μαζί με μια αστείρευτη καλοσύνη για τον δυ­στυχισμένο είναι χαρακτηριστικά της γραφής του» (Δ. Καραμβάλης).

  9.   Το ύφος του παρακολουθεί τον προφορικό λόγο της λαϊκής τάξης (Μάριο Βίτι). Στη γλωσσι­κή εκφορά κυριαρχεί ο μικροπερίοδος λόγος (η μικρή φράση, η μικρή περίοδος κ.ά.) (Α.Α. Δρου­κόπουλος)... «Οι εκφραστικοί του τρόποι είναι οι κανονικοί, ήγουν ο συνειρμός, ο υπαινιγμός, η αναφορά, η μεταφορά κ.ά.» (Β. Διοσκουρίδης).